O Parafii

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY

Kościół parafialny w Końskowoli pod rozszerzonym wezwaniem Znalezienia Krzyża Św. i św. Andrzeja Apostoła, ufundowany został w połowie XVI w. przez Andrzeja Tęczyńskiego, wojewodę lubelskiego i kasztelana krakowskiego. Jego metryka jest jednak starsza: pierwszy, drewniany kościół p.w. Znalezienia Krzyża Św. powstał w końcu XIV w. Jak chce tradycja, murowane prezbiterium wystawiono w 1442 r. z fundacji Jana Konińskiego.

Przebudowa, zlecona ok. 1670 r. przez marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, prowadzona przez Tylmana z Gameren, nadała kościołowi bryłę trójnawowej bazyliki. Kolejna przebudowa, prowadzona w I połowie XVIII w. z inicjatywy Elżbiety Sieniawskiej i następnie Augusta Czartoryskiego oraz jego żony Zofii z Sieniawskich nadała świątyni obecny kształt.

W skład parafii wchodzą następujące miejscowości: Chrząchów, Chrząchówek, Końskowola, Młynki, Opoka, Nowy Pożóg, Pulki, Rudy, Sielce, Stara Wieś, Stary Pożóg, Witowice, Wola Osińska, Wronów.

 Informacja o odkryciach w pierwszych dniach realizacji projektu

Rozpoczął się projekt badawczy współfinansowany przez Zakłady Azotowe "Puławy" S.A.

Odpusty:

Niedziela przypadająca najbliżej 14 września ku czci Znalezienia Krzyża Św.

oraz 30 listopada ku czci św. Andrzeja Ap.

Historia

Założenie Końskowoli – pierwotnie zwanej Witowską Wolą - łączy się z działalnością rodu Konińskich herbu Rawa. Pierwszym historycznie poświadczonym właścicielem miejscowości był Męcina z Konina, w latach 1394-1400 burgrabia zamku niższego we Lwowie. To z jego inicjatywy już pod koniec XIV wieku Witowska Wola doczekała się własnego kościoła i stała się siedzibą parafii, ustanowionej, według Jana Długosza, przez biskupa krakowskiego Piotra Wysza, spowiednika królowej Jadwigi. Następca Męciny – Dziersław z Witowic (zm. po 1431) – skupił w swoim ręku, oprócz Witowic i sąsiedniej Woli również i pobliskie wsie: Pożóg, Rudy, Chrząchów, Osiny i Sielce. Po jego śmierci dobra te zostały podzielone między jego synów; Witowską Wolę, w której znajdował się dwór Dziersława, otrzymał w spadku Jan. Z jego osobą wiąże się zmiana nazwy miejscowości – w 1442 roku po raz pierwszy na jej oznaczenie pojawia się określenie Konińska Wola. Jego dziedziczka, Anna, przeniosła własność Końskowoli w 1485 roku na męża, Gabriela Tęczyńskiego, syna Jana, kasztelana krakowskiego. To właśnie z Konińskiej Woli wyruszył on na dramatyczną wyprawę Jana Olbrachta do Mołdawii, podczas której zginął 27 X 1497 roku w bitwie pod Koźminem. Pozostawił po sobie cztery córki oraz synów: Jana, Stanisława i Andrzeja, od 1527 r. hrabiego Świętego Cesarstwa Rzymskiego, późniejszego wojewodę lubelskiego i kasztelana krakowskiego. To właśnie Andrzej po uzyskaniu pełnoletności stał się właścicielem Końskowoli, dla której 8 czerwca 1532 roku uzyskał z rąk Zygmunta Starego promesę na nadanie praw miejskich. Proces budowy miasta najprawdopodobniej zakończył się w 1545 roku zatwierdzeniem przez biskupa krakowskiego Piotra Gamrata nowej organizacji i uposażenia parafii. Po śmierci – dnia 25 XII 1561 roku - Andrzej Tęczyński został pochowany w kościele końskowolskim.

Jego spadkobiercami byli Andrzej Tęczyński, wojewoda krakowski (zm. 1589), oraz jego synowie: Andrzej i Gabriel. W roku 1617 - po śmierci Gabriela, piastującego przez jedenaście lat urząd wojewody lubelskiego, Końskowola przeszła w ręce księcia Krzysztofa Zbaraskiego, który często rezydował w zamku Tęczyńskich. Właśnie z Końskowoli Zbaraski wyruszył na słynne poselstwo do Konstantynopola w celu zatwierdzenia układu zawartego z Turcją pod Chocimiem. Tutaj też książę zmarł w 1627.

Miasto zostało następnie wykupione od Zbaraskich przez Jana Tęczyńskiego, stryja i odtąd opiekuna jedynej dziedziczki Gabriela – Zofii. Ta wniosła je w posagu mężowi, podskarbiemu koronnemu Janowi Mikołajowi Daniłłowiczowi. Po ich bezpotomnej śmierci dobra końskowolskie przypadły Izabeli z Tęczyńskich Opalińskiej, córce Jana Tęczyńskiego, która przekazała je mężowi, Łukaszowi z Bnina Opalińskiemu. Po śmierci Łukasza w 1662 i Izabeli w 1667 roku właścicielem Końskowoli został Stanisław Herakliusz Lubomirski, żonaty z Zofią, córką Łukasza Opalińskiego.

Po śmierci Lubomirskiego w 1702 roku miasto odziedziczyli Sieniawscy, a następnie, w 1731 roku, stało się ono własnością księcia Augusta Aleksandra Czartoryskiego. Z działalnością publiczną Czartoryskich wiąże się obecność w Końskowoli szeregu postaci życia politycznego i kulturalnego przełomu XVIII i XIX w. W roku 1785 proboszczem końskowolskim został Grzegorz Piramowicz. Tu w 1807 zmarł i został pochowany poeta Franciszek Dyonizy Kniaźnin, autor wierszy religijnych i patriotycznych, przedstawiciel nurtu nazywanego sentymentalizmem. W Końskowoli ostatnich dni dożywał przyjaciel Czartoryskich, generał Józef Orłowski, absolwent Szkoły Rycerskiej, w Powstaniu Kościuszkowskim komendant Warszawy. Najważniejszą postacią, związaną w tym czasie z Końskowolą był Franciszek Zabłocki. Ten najwybitniejszy komediopisarz polskiego oświecenia od 1800 r. do śmierci w 1821 roku pełnił funkcję proboszcza końskowolskiego. Tu urodził się, 17 grudnia 1807 r., Władysław Oleszczyński, najwybitniejszy rzeźbiarz polskiego romantyzmu, m.in. autor nagrobków rodaków zmarłych we Francji: Maurycego Mochnackiego, Klementyny z Tańskich Hoffmanowej, Juliusza Słowackiego oraz wspólnego pomnika Juliana Ursyna Niemcewicza i Karola Kniaziewicza w Montmorency pod Paryżem.

Końskowola była ośrodkiem i główną siedzibą administracji nadwiślańskich dóbr Familii, nazywanych „kluczem końskowolskim”. Zapoczątkowany przez książęcą rodzinę Czartoryskich dynamiczny rozwój Końskowoli przerwała konfiskata ich dóbr po upadku Powstania Listopadowego, a następnie – w 1870 roku – pozbawienie ośrodka praw miejskich.

Koniec XIX wieku to ponownie okres rozwoju gospodarczego, przede wszystkim dzięki eksportowi wytwarzanych tu produktów włókienniczych do Rosji. Między 1897 a 1914 rokiem ludność Końskowoli powiększyła się z około 3200 do 5675 osób. Niestety, w 1915 roku wycofujące się oddziały rosyjskie wywiozły maszyny włókiennicze i spaliły część miasta.

Ciężkie straty poniosła Końskowola w czasie II Wojny Światowej. Hitlerowcy urządzili tu obóz przejściowy, z którego w 1942 roku wywieziono ponad 4 tysiące Żydów na zagładę do Sobiboru i Treblinki. W latach 1940-1943 istniał też obóz pracy, więźniowie którego byli zatrudnieni przy budowie dróg. Wielu z nich, w większości radzieckich żołnierzy, zmarło na skutek warunków pracy. 25 VII 1944 roku połączone oddziały AL., AK i BCh opanowały Końskowolę, kładąc kres okupacji.

Końskowola

Mapa miasta Końskowola z roku 1827 r.

I.Kościół parafialny p.w. Znalezienia Krzyża Św. i św. Andrzeja Apostoła.

II.Dwór Tęczyńskich

III.Szpital

IV.Kościół szpitalny p.w. Św. Anny.

V.Ratusz

VI.Folwark

VII.Cmentarz ewangelicko-augsburski.

XVI-to wieczne założenie architektoniczne Rynku zostało wpisane do rejestru zabytków.

I. Kościół parafialny

Kościół parafialny w Końskowoli pod rozszerzonym wezwaniem Znalezienia Krzyża Św. i św. Andrzeja Apostoła, ufundowany został w połowie XVI w. przez Andrzeja Tęczyńskiego, wojewodę lubelskiego i kasztelana krakowskiego. Jego metryka jest jednak starsza: pierwszy, drewniany kościół p.w. Znalezienia Krzyża Św. powstał w końcu XIV w. Jak chce tradycja, murowane prezbiterium wystawiono w 1442 r. z fundacji Jana Konińskiego.

Przebudowa, zlecona ok. 1670 r. przez marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, prowadzona przez Tylmana z Gameren, nadała kościołowi bryłę trójnawowej bazyliki. Kolejna przebudowa, prowadzona w I połowie XVIII w. z inicjatywy Elżbiety Sieniawskiej i następnie Augusta Czartoryskiego oraz jego żony Zofii z Sieniawskich nadała świątyni obecny kształt.

Świątynia ta jest swego rodzaju mauzoleum Rodziny Tęczyńskich. Dzięki dokumentacji z wizytacji parafii końskowolskiej, jaka odbyła się w 1595 r. wiemy, że po północnej stronie tej świątyni istniała kaplica Tęczyńskich, w której mieli być pochowani „(…) dziedzice miasta Tęczyńscy (…)”. Pod obecnie istniejącą kaplicą północną (pierwotna nie przetrwała do naszych czasów) spoczywa ostatnia przedstawicielka tego rodu – Izabela z Tęczyńskich Opalińska (zm. 1667). W krypcie pod kaplicą południową złożono ciało jej córki, Zofii z Opalińskich Lubomirskiej – również i na jej sarkofagu wyryto herb Tęczyńskich – Topór.

1. Klasycystyczny pomnik Franciszka Dionizego Kniaźnina, poety polskiego sentymentalizmu, sekretarza księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, zm. 1807.

2. Klasycystyczny pomnik gen. Józefa Orłowskiego – absolwenta Szkoły Rycerskiej, do 1792 r. komendanta Kamieńca Podolskiego, w Powstaniu Kościuszkowskim komendant Warszawy i tzw. Księstwa Mazowieckiego, zm. 1807.

3. Portal z czarnego marmuru wykonany wg projektu Tylmana z Gameren

4. Rzeźba Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia z warsztatu braci Hoffmann (XVIII w.)

5. Pomnik-epitafium Karola Khittel, lekarza księżnej Izabeli Czartoryskiej.

6. Epitafium kanonika Jana Hettnera, proboszcza końskowolskiego, zm. 1888.

7. Zejście do tzw. krypty północnej.

8. Obraz św. Walentego, przemalowany w końcu XIX w. przez Wojciecha Gersona.

9. Tablica z czarnego marmuru, XVI/XVII w., upamiętniająca ród Tęczyńskich, przypuszczalnie tablica nagrobkowa jednego z przedstawicieli rodziny.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10. Krypta kaplicy północnej, zwanej kaplicą Suchodolskich. Znajduje się w niej grobowiec z pomnikiem personifikującym Vanitas – Marność Życia, opatrzony herbem Łodzia, który należy wiązać, jak się wydaje, z marszałkiem nadwornym koronnym Łukaszem z Bnina Opalińskim (zm. 1662) i jego żoną, Izabelą z Tęczyńskich (zm. 1667).

Rzeźba ta stanowi jedyne tego typu znane na terenie Polski przedstawienie zmarłego. W chwili obecnej trwają badania nad metryką tego niezwykłego zabytku.

11. Wystroju kaplicy północnej, rodowej kaplicy Tęczyńskich dopełnia obraz „Opłakiwanie Chrystusa” autorstwa Annibale Carracci’ego (XVI/XVII w.)

12. Ołtarz z rzeźbami Aniołów – XVIII w. Jeden z Aniołów opiera się o tarczę z herbem Czartoryskich, zamalowaną po konfiskacie dóbr końskowolskich przez rząd carski w 1831 r.

13. Ambona z wizerunkami Ewangelistów z warsztatu braci Hoffmann (XVIII w.)

14. Krypta centralna.

15. Portale z czarnego marmuru, wykonane wg projektu Tylmana z Gameren.

16. Ołtarz główny z posągami Mojżesza i Abrahama, wykonany z fundacji Augusta Aleksandra księcia Czartoryskiego (I poł. XVIII w.). Ozdobą ołtarza jest rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego z XVII w.

17. Ołtarz barokowy z obrazem św. Andrzeja Apostoła.

18. Nagrobek Zofii z Opalińskich księżnej Lubomirskiej. W toku prac nad przebudową kościoła, zleconych przez Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, Marszałka Wielkiego Koronnego a prowadzonych pod nadzorem Tylmana z Gameren, księżna zmarła i nieoczekiwanie najtrwalszą i najpiękniejszą pamiątką po tej przebudowie jest jej nagrobek, autorstwa Tylmana z Gameren, przedstawiający portretowo postać zmarłej. Ciekawostką jest znajdujący się na nagrobku wiersz, napisany przez jej męża. „Dulcis Imago Mei” – „Najsłodszy Mój Obrazie”… pisał o zmarłej żonie Lubomirski. Ciało marszałkowej złożono w sarkofagu z czarnego marmuru, z wyrażonymi herbami Opalińskich, Lubomirskich i Tęczyńskich w krypcie zlokalizowanej pod kaplicą.

19. Zejście do krypty Lubomirskiej

20. Kropielnica (XVII w.)

21. Tablica nagrobkowe z XVIII i XIX w.

22. Tablica z udostojnionym herbem Tęczyńskich: Na czterodzielnej, wypukłej tarczy, nad którą umieszczono wyobrażenie hełmów z koronami: rycerską i hrabiowską, umieszczono wizerunki dwugłowego orła cesarskiego oraz herbu Topór. W herbie sercowym (pośrodku) znajduje się lew trzymający topór. Po 1527 r., kiedy Tęczyńscy zostali hrabiami Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, zwykły Topór zastapiła tarcza herbowa czterpolowa z wyobrażeniami orłów i Toporów – bez tarczy sercowej. Tę dostał herb po drugim nadaniu dyplomu cesarskiego, dopiero w 1561 roku. W związku z tym powstanie tej tablicy należy wiązać z synem założyciela miasta, Andrzejem Tęczyńskim, wojewodą bełzkim.

23. Tablica upamiętniająca Grzegorza Piramowicza i Franciszka Zabłockiego, tutejszych proboszczów.

24. Epitafium Anny z Żurawskich, córki kapitana Gwardii Saksońskiej (zm. 1769 r.)

Krypty:

Do chwili obecnej rozpoznano trzy systemy krypt. Pierwszy zlokalizowany jest pod ołtarzem głównym, gdzie pochowany został m.in. Franciszek Zabłocki. Nie jest ustalona metryka oraz zasięg krypt umiejscowionych pod ołtarzem. Część z nich pochodzi zapewne z czasu powstania murowanego kościoła (XV/XVI w.?).

Krypta północna: wiadomo było o niej tyle, że znajduje się w niej pomnik symbolizujący Vanitas. W ostatnim czasie ustalono, że w istocie krypta ta jest salą główną (o wymiarach ok. 10 × 5 m) systemu krypt rozciągających się pod północną częścią kościoła. Oprócz pomnika odnaleziono w niej liczne pochówki szlacheckie z XVIII w. Z sali tej wychodzą cztery wyjścia do kolejnych krypt lub korytarzy, z których trzy zostały zamurowane prawdopodobnie już w XVI i XVII w. W jedynym dostępnym korytarzu odnaleziono pochówek opatrzony napisem „A+D 1647”.

W krypcie południowej znajduje się grobowiec z czarnego marmuru, w którym złożono doczesne szczątki Zofii z Opalińskich Lubomirskiej.

 

Pochówki szlacheckie z II poł. XVIII w. w sali głównej krypty północnej.

Obok korytarz z pochówkiem z XVII w., umieszczonym w niszy ściany krypty.

 

 

 

 

 

 

II. Dwór Tęczyńskich

Do niedawna sądzono, że zamek Tęczyńskich, o którym zaświadczają źródła, został zniszczony w czasie jednej z zawieruch dziejowych, jakie przetoczyły się przez Polskę.

Dzięki badaniom dr. Adama Soćko wiemy, że obecna plebania – co do której zakładano, że powstała między 1613 a 1630 r. – w istocie rzeczy jest o niemal wiek starszym dworem rodu Tęczyńskich.

Budynek obecnej plebanii, położony w zachodniej części miejscowości, po południowej stronie szosy Lublin-Radom, która oddziela go od niewielkiego kościółka św. Anny, już swym wyglądem sugeruje, iż jego pierwotne przeznaczenie musiało być inne od obecnego. Zwarty czworobok kwadratowego w planie korpusu kamienicy oraz dobudowane doń od południa węższe skrzydło tworzą obszerny piętrowy gmach.

Posadowienie gmachu na wyraźnym wzniesieniu sugeruje obronne funkcje - aspekt obronności terenu potwierdza także lotnicza fotografia rejonu plebanii, na którym doskonale widać, iż wznosi się ona na krawędzi dawnego, zapewne drewniano-ziemnego obwodu warownego, którego przebieg rysują rosnące "w okręg" drzewa. Relikty tego warownego obwodu są dziś jeszcze częściowo czytelne w otoczeniu budynku plebanii - zwłaszcza po stronie zachodniej i częściowo od wschodu.

Pierwotne rozplanowanie dworu pozwala wiązać budynek z założycielem miasta i datować jego powstanie na drugą ćwierć XVI wieku. Właśnie w tym czasie upowszechnia się w architekturze rezydencjonalnej w Polsce nowy model budynku mieszkalnego - dwór murowany, określany jako kamienica - wzorowany na królewskim pałacu Zygmunta Starego w Piotrkowie Trybunalskim. Warto zaznaczyć, że Andrzej Tęczyński, założyciel miasta, do 1532 r. był dworzaninem króla Zygmunta.

Dwór został spalony w czasie „potopu” szwedzkiego – ówczesny właściciel miasta, Łukasz z Bnina Opaliński, marszałek nadworny koronny, był wiernym – w odróżnieniu od swojego brata Krzysztofa, upamiętnionego przez Sienkiewicza w Potopie - stronnikiem Jana Kazimierza. Odbudowę dworu w Końskowoli upamiętnił Andrzej Morsztyn, poeta i dyplomata, który tak wychwalał marszałka w skierowanym do niego poemacie „Lutnia” (1661 r.)

Albo jeśli liniją ciągniesz w tablaturze,

Zaraz ją znać w ogrodzie, na dachu, na murze,

I jak Amfijon grając gromadzisz do kupy

Marmury w Spytkowicach, w Końskiej Woli słupy.

A moja lutnia dołem - lecz spysznieje z deką,

Kiedy: "Marszałek przecie pochwalił ją" - rzeką,

I będzie tym bezpieczniej nucić, póki żywa:

"Niech zdrów będzie Marszałek! Viva! Viva! Viva!"

Użyte przez poetę określenie „słup”, wówczas już trochę przestarzałe, funkcjonowało od średniowiecza jako oznaczenie rycerskiej siedziby o charakterze wieży mieszkalno-obronnej.

Po wybudowaniu pałacu w Puławach rezydencja końskowolska straciła na znaczeniu i - zapewne około1700 roku - została przekazana parafii; proboszczowie urządzili tu plebanię. W pierwszej połowie XIX w. kamienicę powiększono o skrzydło południowe. Nowa funkcja dawnego zamku powodowała, iż z murami dawnej rezydencji Tęczyńskich związali swe losy także Grzegorz Piramowicz i Franciszek Zabłocki – tutejsi proboszczowie. Możliwe, że w zameczku zamieszkał też generał Józef Orłowski, komendant Kamieńca Podolskiego oraz poeta Franciszek Kniaźnin, którym opiekował się Zabłocki.

III. Szpital

Szpital w Końskowoli powstał jeszcze z inicjatywy Tęczyńskich, być może już w XVI w. Dzięki staraniom księdza Stanisława Lisowicza kościół św. Anny stał się w pierwszej połowie XVII w. kościołem szpitalnym, znacznie uposażonym przez właścicieli miasta. Ok. 1675 r. z fundacji rodziny Suchodolskich powstał przy farze drugi szpital. Na zdjęciu budynek szpitalny przy kościele św. Anny, prawdopodobnie fundacji Czartoryskich.

 

 

 

 

 

 

IV. Kościół p.w. Św. Anny

Położony naprzeciwko dworu Tęczyńskich, obecnie plebanii, Pierwotnie drewniany, prawdopodobnie wystawiony przez Andrzeja Tęczyńskiego jako kaplica dworska w czasie lokacji miasta.

Przypuszcza się, że fundator wybierając wezwanie dla tej świątyni chciał uhonorować swoją matkę, Annę z Konińskich, wychowującą go po tragicznej śmierci ojca w czasie wyprawy Jana Olbrachta do Mołdawii.

Obecnie istniejący, wybudowany w stylu architektonicznym nazywanym „renesansem lubelskim”, został konsekrowany w 1613 r.

Murowana, niewielka świątynia z początku XVII wieku otrzymała zadziwiająco bogaty program dekoracyjny i funkcjonalny jak na kościółek przyszpitalny: Bogato udekorowano sterczynowe szczyty kościoła - zachodni oraz wschodni oddzielający prezbiterium od nawy. Zadbano o estetyczny wygląd komina wznoszącego się nad segmentem zakrystii, fryzu i gzymsu wieńczącego - ożywionego na narożach puttami oraz okien, które otaczała niegdyś malowana zapewne szeroka opaska tynkowa.

Okienko korytarza prowadzącego z empory muzycznej do dwóch izb nad zakrystią zdobi płaskorzeźbiony maszkaron.

O artystyczną oprawę zadbano także we wnętrzu. W zakrystii przetrwał do naszych czasów kominek o piaskowcowym, niegdyś polichromowanym zwieńczeniu, rzeźbione w kamieniu lawabo oraz wspaniałe drzwi z malarską imitacją pasowego okucia. W skromnym wnętrzu, nakrytym sklepieniem dekorowanym stiukowymi listwami układanymi w geometryczne wzory i wzbogaconym aplikacjami płaskorzeźb, główny akcent stanowi manierystyczny ołtarz główny z 1618 roku.

Zasadnicze znaczenie dla rekonstrukcji funkcji kościoła ma jednak empora zachodnia oraz dwuizbowe lokum położone nad zakrystią. Pełniło ono szczególnie eksponowane funkcje, skoro obie izby wyposażono w dekoracyjnie opracowane kominki, bogatą (dobrze zachowaną) polichromię ścian i sklepień, a także okienko z siedziskami (w I izbie) oraz piec (dziś nieistniejący - w pomieszczeniu II). W większym lokum (II izba) założono także niszę z klęcznikiem i oknem otwartym na kościół. Taki układ nie pozostawia wątpliwości co do interpretacji większej ogrzewanej izby. Pomieszczenie nad zakrystią przeznaczono dla szczególnie znaczących postaci – właścicieli miasta, fundatorów kościoła.

Świątynia pod wezwaniem św. Anny pełniła przede wszystkim funkcję kaplicy dworskiej, stanowiła również założenie obronne, w swej istocie ściśle powiązane z dworem Tęczyńskich – do dziś w ścianie północnej zachowały się otwory strzelnicze.

Ołtarz w kościele św. Anny (1618 r.), autorstwa Stanisława Szczerbica.

Na obrazie w lewym dolnym rogu ołtarza przedstawiono duchownego fundatora ołtarza, którego identyfikuje się z księdzem Stanisławem z Zalesia Lisowiczem. Wizerunkowi proboszcza końskowolskiego i prepozyta szpitalnego towarzyszy też znak herbowy w kształcie tarczy, na której przedstawiono czerwone serce przekute strzałą. Ksiądz Stanisław Lisowicz został najprawdopodobniej pochowany w kościółku św. Anny.

 

 

 

 

 

V. Ratusz

Wybudowany w 1775 r. z fundacji Aleksandra Augusta księcia Czartoryskiego we wczesnym stylu klasycystycznym. Jest głównym budynkiem świeckim kształtującym miejski układ przestrzenny Końskowoli. Posiada wartości artystyczne świadczące o tym, że zaprojektował go któryś z profesjonalnych budowniczych zatrudnionych na dworze księcia.

VI. Folwark

Istniejący już za Tęczyńskich, został znacznie rozbudowany przez Lubomirskich i Sieniawskich. Za rządów Aleksandra Augusta księcia Czartoryskiego, Końskowola stała się siedzibą administracji nadwiślańskich dóbr „Familii”.

Administracji tej podlegało 33 wsie, kilka miast i 7 wydzielonych folwarków, jak również młyny, jatki, cegielnie, tartatki i karczmy położona na ich obszarze.Sam folwark „konińskowolski” obejmował 900 ha; niewiele ustępował mu folwark „pożogowski”.Folwark w Końskowoli obejmował, oprócz pałacu ekonoma, także mieszkania urzędników, mieszkania oraz warsztaty rzemieślników kilkudziesięciu profesji, trzy browary, mielcach, gorzelnię, młyny, składy, spichlerz, stajnie i obory

Plan folwarku konińskowolskiego z 1827 r.

 

VII. Cmentarz ewangelicko-augsburski

 

 

 

 

 

 

Czartoryscy, dbając o rozwój gospodarczy Końskowoli sprowadzili tu ok. 300 rzemieślników z Niemiec, głównie z Saksonii. Jedyną pamiątką po tej społeczności są pozostałości malowniczo położonego nad rzeką Kurówką cmentarza…

 

Biblioteka parafialna

Obejmuje – oprócz ksiąg parafialnych sięgających do połowy XVII w. – ok. 350 pozycji, z których najstarsze pochodzą z początku XVI w. Część starodruków, dotyczących tematyki świeckiej (przede wszystkim geografii i polityki), pochodzi zapewne z biblioteki zamkowej, jaką według źródeł znacznie powiększył książe Krzysztof Zbaraski, w latach 1613-1627 właściciel Końskowoli.

Śpiewnik kościelny z początku XVII w.

Biblioteka obejmuje m.in. niezwykłą kolekcję ksiąg o tematyce kontrreformacyjnej, w tym unikatowy „Leksykon herezji protestanckich”.

 

W czasie I oraz II Wojny Światowej część ksiąg zaginęła. Jednym z celów Towarzystwa „Fara Końskowolska” jest przywrócenie bibliotece dawnej świetności oraz udostępnienie jej badaczom oraz zwiedzającym.

Postaci związane z historią Końskowoli

 

herb Rawa rodu Konińskich, założycieli Końskowoli. Ciekawostką jest fakt, Dziersław z

Konina, drugi znany właściciel Końskowoli,

upamiętniony został przez Długosza jako rycerz, który przed bitwą pod Grunwaldem jako drugi przyniósł królowi Jagielle wiadomość o zbliżających się wojskach krzyżackich.

Inna przedstawicielka rodu, Barbara z Konińskiej Woli (zm. 1509), była z kolei dwórką królowej Elżbiety Rakuskiej, żony Kazimierza Jagiellończyka i następnie ochmistrzynią dworu ich córki Elżbiety.

 

 

 

 

 

 

Udostojniony herb Topór Tęczyńskich, właścicieli miejscowości od ok. 1485 do 1637 roku.

 

 

 

 

Fragment obrazu „Unia Lubelska” autorstwa Jana Matejki. Pierwszy z lewej wyobrażony został Andrzej Tęczyński, wojewoda bełzki, syn założyciela miasta.

 

 

 

 

 

Krzysztof Książe Zbaraski, Z dworu końskowolskiego, ówczesnej jego siedziby na Lubelszczyźnie, wyruszył na poselstwo do Konstantynopola, celem zatwierdzenia układu pokojowego między Turcją a Rzeczypospolitą, zawartego po bitwie pod Chocimiem. Zmarł w Końskowoli 6 marca 1627 r. W poemacie „Przeważna legacyja Krzysztofa Zbaraskiego od Zygmunta III do Sołtana Mustafy” jego dworzanin, Samuel ze Skrzypny Twardowski opisał – oprócz wyjazdu księcia do Konstantynopola, uroczystości wielkanocne, w których uczestniczył w Końskowoli dwór Zbaraskiego po powrocie z poselstwa.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Łukasz z Bnina Opaliński - marszałek nadworny koronny, poeta i wybitny publicysta; w drodze małżeństwa z Izabelą z Tęczyńskich stał się w 1647 r. właścicielem m.in. Końskowoli. Odbudował dwór-zamek Tęczyńskich, o czym zaświadcza Andrzej Morsztyn, poeta i dyplomata we wstępie poematu „Lutnia”. Wiele informacji wskazuje na to, że Łukasz i Izabela Opalińscy zostali pochowani w krypcie pod kaplicą północną kościoła parafialnego, pod pomnikiem personifikującym Vanitas-Marność, opatrzonym herbem Opalińskich – Łodzia.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Stanisław Herakliusz Lubomirski, marszałek wielki koronny; z jego inicjatywy przebudowano – pod nadzorem Tylmana z Gameren - kościół parafialny. Kaplica południowa kościoła parafialnego, w której znajduje się nagrobek jego pierwszej żony, Zofii z Opalińskich, do dziś nosi miano „Capella Lubomirsciana” – Kaplicy Lubomirskich.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Elżbieta Sieniawska - córka Stanisława Herakliusza Lubomirskiego i Zofii z Opalińskich. Jej staraniem odbudowano – zniszczony w czasie Wojny Północnej – kościół parafialny. W wyniku prac zleconych przez Sieniawską uzyskał on dzisiejszą bryłę. Prace nad uświetnieniem świątyni kontynuowała jej córka – Zofia Czartoryska.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

August Aleksander Książe Czartoryski, wojewoda ruski, twórca potęgi rodowej "Familii", od 1731 r. właściciel Końskowoli. W tutejszym folwarku, znacznie przez niego rozbudowanym, umieścił administrację swoich dóbr nadwiślańskich. Dbając o rozwój miejscowości, sprowadził tu kilkuset rzemieślników z Niemiec, głównie tkaczy. Z jego fundacji powstał m.in. Ratusz, jatki miejskie, dzwonnica przy kościele parafialnym. Dwukrotnie odmówił Grzegorzowi Piramowiczowi nadania prepozytury przy kościele parafialnym oraz tzw. prezenty na proboszcza końskowolskiego.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Grzegorz Piramowicz - członek Komisji Edukacji Narodowej, Sekretarz Towarzystwa dla Ksiąg Elementarnych, od 1785 r. do 1797 r. proboszcz końskowolski – funkcję tą uzyskał dopiero po śmierci księcia Augusta Czartoryskiego z rąk jego syna, księcia Adama Kazimierza. W latach dziewięćdziesiątych XVIII w. w celu uzyskania środków na budowę ołtarzy bocznych w kościele parafialnym, zamiast sfinansować prace nad nimi z dochodów folwarku, przetopił srebra kościelne, w tym fragmenty tablic z trumny Opalińskich oraz grobowca księżnej Lubomirskiej.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Franciszek Zabłocki, znany komediopisarz („Fircyk w zalotach”, „Sarmatyzm”), od 1800 do śmierci w 1821 r. proboszcz w Końskowoli. Opiekował się mieszkającym tu Franciszkiem Dionizym Kniaźninem, autorem poezji patiotycznych.

Inne ciekawe miejsca:

1.Opoka: kopiec-wał z kamienia wapiennego, prawdopodobnie pozostałości wczesnośredniowiecznego grodziska słowiańskiego; cmentarzysko kultury wenedzkiej.

2.Pożóg Stary – zespół folwarczny z XIX i XX w.

3.Stok i Las Stocki – cmentarzyska kultury pucharów lejkowatych oraz kultury amfor kulistych.

4.Las Stocki – obelisk upamiętniający bitwę stoczoną 24 maja 1945 r. między oddziałem AK, dowodzonym przez Mariana Bernaciaka ps. „Orlik” a połączonymi oddziałami NKWD, UB i MO; niepowtarzalna sieć wąwozów lessowych – miejscowość położona w Kazimierskim Parku Krajobrazowym.

okolice miejscowości Las Stocki.